2019 жылдың қорытындысы: Қазақстандағы төлем карталары

Алдымен ретроспективтегі төлем карталар майданындағы оқиғалардың қалай дамығандығы туралы  сөз қозғайық. Бұған дейін Қазақстанда шығарылған төлем карточкалары бойынша, қолма-қол ақшасыз операциялар бойынша триллион теңге тіркелген болатын. Ағымдағы  жылдың тоғыз айында төлем карточкалары банкінде тағы бір триллион пайда болды - Қазақстанда алғаш рет интернеттегі төлем карталары бойынша жасалған транзакциялар көлемі осы триллионнан асып түсті. Жалпы, Қазақстанда пластикке қатысты іс жақсы дамып келеді. Осыны жалғастырмас бұрын, ресми статистикаға көз жүгіртсек.

Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің мәліметі бойынша, 2020 жылдың 1 қаңтарында төлем карточкаларын шығаруды 22 банк және «Қазпошта» АҚ жүзеге асырды. Бұл ұйымдар VISA International, MasterCard Worldwide, UnionPay International, American Express International және Diners Club International халықаралық жүйелерінің төлем карточкаларын шығарады және таратады. Сонымен қатар, Қазақстандық банктер жергілікті жүйенің төлем карточкаларын шығарады: Халық банкінен Altyn Card, Citibank Kazakhstan картасы және Kaspi.kz төлем карталары жүйесі. Айтпақшы, біршама ұзақ уақыт өткеннен кейін, жергілікті карталардың үлесі төмендей бастаған кезде, жағдай күрт өзгерді - 2019 жылдың 1 қазанында мұндай карталардың үлесі 14% -ға, ал 2019 жылдың аяғында 18,5% -ға дейін өсті.

2020 жылдың 1 қаңтарындағы жағдайы бойынша 32 миллион төлем карточкалары айналымда болған (2019 жылдың дәл осындай күнімен салыстырғанда - өсім 37%). Ең көп тарағандары дебеттік карталар болып табылады, олардың үлесі 79,4%, несие карталарының үлесі 16,7%. Кредиттік лимиттік дебеттік және алдын ала төленген карточкалар сәйкесінше 2,2% және 1,7% құрайды. Несиелік карталардың үлесі біртіндеп өсіп келеді - 2017 жылдың қорытындысында біз олардың 16% -ы бар екенін атап өттік.

Қазақстандағы қолма-қол ақшасыз операциялардың негізгі үлесі POS-терминалдар (қолма-қол жасалмайтын төлемдердің жалпы санының және көлемінің 45,7% және 26%) және мобильді интернет банкинг (сәйкесінше 53.7% және 72.6%) арқылы жүзеге асырылды. Қолма-қол ақшаны алу бойынша операциялар негізінен банкоматтар арқылы жүзеге асырылды (қолма-қол ақшаны алу операцияларының жалпы санынан және көлемінен 93,5% және 86,5%).

Интернеттегі операциялардың саны + ұялы телефон

Бірнеше жыл бұрын байқағанымыздай тенденциялар күштері өзгертілмей, керісінше тездетіліп жатқан сияқты. Жыл басынан бері бұл көрсеткіш 4 есе яғни 23,2 миллионнан 96,2 миллионға дейін өсті деу жеткілікті.

Интернеттегі операциялардың көлемі + ұялы телефон

Осы жылдың қыркүйегінде интернет + ұялы телефондағы операциялардың көлемі триллион теңгені құрайтын жаңа рекорд орнатты. 2017 жылдың дәл осы кезеңінде өсім 8,4 есе құрады. Желтоқсанның аяғында бұл көрсеткіш 1,5 трлн теңгені оңай жеңіп алды. Жалпы, жыл басынан бері бұл көрсеткіш 4,5 есеге жуық өсті.

Интернеттегі орташа тексеру + ұялы телефон

Осы фон интернеттегі орташа тексеру тоқтап тұрғанын көрсетеді. Жоғарыда атап өткеніміздей, бұл өте қызықты құбылыс, бұл алдыңғы параметрлерде қарастырғанымыздай негізгі өсу сапасы емес, сандық өсу екенін білдіреді. Сонымен қатар, бұл көрсеткіштің тоқырауына статистикаға көзқарастардың өзгеруі әсер етеді - 2019 жылы Ұлттық Банк өлшеу әдістемесіне аздаған өзгерістер енгізді. Әңгіме реттегіш ұялы телефонды интернетке дәл сол желіде қосатын «Қазақстан Республикасының аумағында және шетелдік эмитенттер шығарған төлем карточкаларын пайдалану ортасы жағдайында қолдану» бөлімі туралы болып отыр. Ұялы телефоннан жасалған транзакциялар аз болатындығы анық, себебі олар орташа есепшотты едәуір азайтады.

Карточкалармен қолма-қол ақшасыз жасалған операциялардың көлемі

2019 жылдың маусымында бұл көрсеткіш алғаш рет триллион теңгеден асты. Жыл соңына қарай ол аздап 2 трлн теңгеге жетпеді. Бір қызығы, 2019 жылдың қаңтар-қыркүйек айларында қолма-қол ақшасыз операциялар төлем карточкаларымен жасалған барлық транзакциялардың 41,6% құрады. Жылдың қорытыныдысы бойынша -  45,5%. Айтпақшы, осы кезеңдегі интернет-транзакциялар 33% құрады (өткен жылдың үш тоқсанында - 28,4%, яғни олардың үлесі 4,6% өсті).

Қолма-қол ақшаны алу көлемі

Жыл басынан бері бұл көрсеткіш шамамен 350 миллиард теңгеге өсті. Қолма-қол ақшасыз операциялармен байланысты өсу қарқынын ескере отырсақ, бұл оған қарағанда көп емес екенін көрсетеді. Өткен жылдың қорытындылары бойынша қолма-қол ақшаны алу бойынша операциялар карточкалық операциялардың 54,5% құрады. Тіпті 2019 жылдың тоғыз айында бұл көрсеткіш шамамен 58,4% деңгейінде болған.

Қолма-қол ақшаны алуға арналған орташа чек

Бұл жерде жағдай өте тар шеңберде болып тұр - өздеріңіз бағалаңыздар, жылды шамамен 45 743 теңгемен бастап, тек 48 312 теңгемен аяқтады.

Сөз соңында

Төлем карточкаларының статистикасы екі қызықты үрдісті көрсетеді. Біріншісі - қолма-қол ақшасыз (cashless) ақшаны одан әрі ілгерілету (e-commerce барлық түрлілігінде, сонымен қатар бөлшек саудадағы төлемдер құрылымына пластиктің енуінде). Бұл  қашықтықтан қызмет көрсету тұрғысынан қолма-қол ақшасыз төлемдердің өсуіне жанама «дауыс» береді. Бұл пластмасса болғанымен, осы саланы қалыптастырады (бұл трансформация емес). Екінші - төлем карточкаларының динамикасы туралы айтатын болсақ, оның сандық параметрлерге негізделгені байқалады, яғни ұсақ төлемдер санының өсуіне байланысты. Сапалық көрсеткіш (орташа тексеру) өспейді. Бұл көрсеткіштің айтарлықтай тар шеңберде болуы да азаматтардың кірістеріне қатысты жағдайы бірнеше жылдар бойы түбегейлі өзгермегенін көрсетеді.