Цифрлық технологиялар біздің өмірімізге белсенді түрде енгізілуде және бүгінгі күні көптеген қазақстандықтар қолма-қол ақшасыз есеп айырысуға басымдық беруде. Мектеп маусымы басталған кезде көп ата-аналар балаларға төлем карточкаларын ашады.

Fingramota.kz әрбір бала карточканы пайдалану кезінде қауіпсіздіктің қандай негізгі ережелерін білуге тиіс, балаларды қаржылық алаяқтардан қалай сақтау керектігі туралы айтып береді.

Қазақстандық банктер балалар картасын ресімдеу үшін баланың ең төменгі жасына әр түрлі талаптар қояды: бір жерде балаға арналған атаулы картаны 5-7 жастан бастап, ал кейбір банктерде тек 10 жастан бастап ашуға болады.

Карточканы ресімдеу үшін ата-ананың жеке басын куәландыратын құжат және баланың туу туралы куәлігі қажет. Сондай-ақ, кейбір банктер виртуалды карталарды ұсынады, яғни ата-аналық шотқа байланыстырылған пластикалық тасымалдаушысыз, оның көмегімен бала смартфонмен төлей алады. Бонус ретінде қаржы институттары карточкаға ақысыз қызмет көрсетеді немесе ойын-сауық орталықтарына немесе кинотеатрларға баруға жеңілдіктер ұсынады. Мұндай карталардың басты артықшылығы – ата-аналар балаларына кез келген уақытта ақша аудара алады, барлық транзакцияларды бақылайды, аударымдарға белгілі бір шектеулер қояды, картаны бұғаттайды және т.б.

Ата-аналар банкті өз бетінше таңдайды, бірақ барлық электрондық шот  иелеріне қатысты белгілі бір қауіпсіздік ережелері бар. Мектеп оқушысына олар туралы төлем карточкасын ашқаннан кейін және мобильді банктік қосымшаны пайдаланбас бұрын айтып беру маңызды.

 

Балалар карточкасын пайдалану кезіндегі негізгі қауіпсіздік ережелері:

 

- Ата-аналардан басқа ешкімге өз картаңызды, тіпті шамалы уақытқа да бермеңіз;

- ПИН-кодты картамен бірге сақтамаңыз және оны картаға жазбаңыз;

- ПИН-кодты терген кезде банкоматтың немесе төлем терминалының пернетақтасын қолмен жабыңыз;

– Карточканың сыртқы бетіндегі үш таңбалы кодты  - CVC/CVV-кодты, сондай-ақ мобильді банкинг арқылы операцияларды жасаған кезде SMS арқылы келетін басқа да құпия кодтарды ешкімге көрсетпеңіз;

- Карточка жоғалған жағдайда, ол туралы ата-аналарға дереу хабарлау немесе банктің жедел желісіне қоңырау шалу қажет.

 

Бала өзінің банк карточкасына қол жеткізген кездегі алғашқы әрекеттер

 

Ең алдымен, телефон кітабына эмитент банктің байланыс орталығының нөмірін қосу керек. Ол картаның сыртқы бетінде көрсетілген. Балаға картадағы ақшаға қатысты кез келген түсініксіз жағдайда ата-аналарға немесе осы телефонға қоңырау шалу керек екенін түсіндіріңіз.

Жасөспірімге өз шығындарын қадағалауға көмектесетін SMS-хабарлама немесе карточка бойынша операциялар туралы push-хабарлама қызметін қосыңыз. Егер ол картасынан ақша не үшін алынғаны белгісіз екенін көрсе, ол бірден ата-анасын хабардар ете алады немесе бұл туралы банкке хабарлай алады.

Қосымша сақтандыру ретінде баланың смартфонына алаяқтық сайттарды немесе қосымшаларды автоматты түрде бұғаттайтын ресми лицензиялық антивирустық бағдарламаны жүктеңіз. Баланың телефонында геолокация арқылы жоғалған жағдайда телефонды іздеу үшін пайдалы утилиталарды алдын ала жүктеп, орнатқан дұрыс. Сондай-ақ, телефонның өлшемдерін  алдын ала өзгерту керек, егер сіздің балаңыздың смартфоны бөтен адамдардың қолына түссе, оны құлыптауға және барлық деректерді өшіруге мүмкіндік береді.

 

Оқушының онлайн-төлемдерін қалай қауіпсіздендіруге болады?

 

Картаны жоғалту немесе бір жерде ұмытып кету қаупі бар болса, оны үйде жасыруға болады және баланың смартфонына мектеп асханасында немесе дүкендерде сатып алу үшін төлем жасайтын банктің мобильді қосымшасын орнатуға болады.

Қауіпсіздік мақсатында баланың мобильді қосымшасында аудармаларға лимит орнатуға болады. Маңызды шығындар үшін баланың картасына аз мөлшерде ақша жіберген дұрыс. Сондай-ақ, баланың шығындарына айлық лимит белгілеу керек, оны өз бюджетін жүргізуге үйрету керек.

Балаңызбен сөйлесу, оған қол жеткізгісі келетін қаржылық мақсаттарды талқылау және оған көмектесу өте маңызды. Мүмкін болса, бала ақшаны үнемдей алады, картаға белгілі бір соманы жинай алады және ол көптен армандаған нәрсеге жұмсай алады.

Алайда, қаражаты бар карточка алаяқтық шабуылдардың нысаны бола алады. Балаңызға депозит сияқты құрал туралы айтып беріңіз және пайыздарды капиталдандыру арқылы оның атына салымды ашыңыз. Ұлыңыз немесе қызыңыз сақтаған ақшаны депозитке салыңыз. Осылайша, бала өз тәжірибесінде «салым бойынша күрделі пайыздардың» мәні неде екенін түсінеді, әрбір кейінгі есептеу алдыңғыға қарағанда үлкен болады, және нәтижесінде депозит бойынша жалпы табыстылық өседі.

Жалпы, онлайн төлемдер кезінде туындауы мүмкін барлық қауіптер туралы балаға алдын ала ескерту керек. Біріншіден, бұл қаржылық алаяқтардың айла-амалдары, олар фишингтік сайттар арқылы немесе телефон қоңыраулары арқылы баланың қаражатын есептен шығару үшін оның төлем картасы туралы ақпаратты алуға тырысуы мүмкін.

 

Интернет-алаяқтардың айла-амалдарына түспеу үшін цифрлық гигиенаны сақтау керек:

 

- Балаға өзі туралы барлық ақпарат, оның ішінде аты, мекенжайы, телефоны, e-mail, кредиттік картаның нөмірі, сыртқы бетіндегі код, картаның жарамдылық мерзімі, парольдер құпия болып табылатындығын және жария етілмейтінін түсіндіріңіз. Яғни, ешкімге құпия деректерді ашудың қажеті жоқ, әсіресе оларды суретке түсіріп, желіде орналастырмаңыз. Карточка туралы мәліметтерді ешкімге электрондық пошта, әлеуметтік желілер арқылы жіберуге болмайды;

- Поштадан, әлеуметтік желілерден және төлем картасының деректерінен парольдерді сұрататын күмәнді сайттарға кіріп, тіркелудің қажеті жоқ;

- Егер телефонға шотты бұғаттау, «қауіпсіздік қызметін тексеру», «қате аударым» туралы хабарлама немесе кез келген басқа дабыл SMS немесе электрондық пошта арқылы хат келсе, ата-аналарға дереу хабарлап немесе банкке ресми нөмір бойынша хабарласып, осы ақпараттың шынайылығын тексеру қажет;

- Телефонға күмәнді лицензияланбаған қосымшаларды жүктей алмайсыз, әйтпесе телефонды барлық парольдерді, соның ішінде банктік қосымшаны қайта жазатын вируспен «жұқтыру» қаупі бар;

- Телефонға SMS немесе мессенджерлер (WhatsApp, Telegram және т.б.) арқылы келетін түсініксіз сілтемелер бойынша өтпеңіз. Сондай-ақ, электрондық пошта мен мессенджерлерге жіберілген белгісіз кірістірілген файлдарды іске қосу мүмкін емес;

- Онлайн-сатып алу кезінде өте мұқият болу керек, оларды ата-аналардың қатысуымен жасаған дұрыс. Сіздің төлем деректеріңізді тек қауіпсіз сайттарға енгізуге болады. Оларды https:// префиксі арқылы мекенжай жолының басында («s» соңында) және шолғыштағы құлып белгішесі арқылы тануға болады. Күдікті төмен бағамен тауарлар немесе қызметтер ұсынатын сайттарға сенбеңіз;

- Сайтта, әлеуметтік желілерде (лайктар, сұрақтарға жауаптар және т.б.) қандай да бір іс-әрекеттер үшін ақшалай сыйақылар туралы уәделерге, түрлі конкурстардағы ұтыстар туралы хабарламаларға сенім артуға, күмәнді сілтемелер бойынша өтуге, фишингтік сайттарда тіркелуге болмайды.

 

Алаяқтықтың көптеген жолдары бар, олар туралы балаларыңызға айтыңыз. Мысалы, ақша мен банк карталары туралы маңызды ақпаратты білуге тырысатын бейтаныс адамдармен телефон арқылы сөйлесудің қажеті жоқ. Баланы әрдайым ақпаратты қайта тексеру керек екенін және интернетте белгісіз адамдарға ақша аудару немесе тауарларды төлеу сияқты қаржылық шешімдер қабылдаған кезде ешқашан асықпау керектігін үйретіңіз.

 

Өзіңізді, балаларыңызды сақтаңыз және Fingramota.kz-пен бірге қаржылық сауаттылығыңызды арттырыңыз!